Rus çarlarından. Osmanlıların Deli, Rusların da Büyük Petro lakâbı verdikleri Rus çarıdır. Rusların Romanov hânedan âilesindendir. 1672 yılında Moskova’da doğdu. Babası Çar Aleksi, annesi Nataliya Narıyşkına’dır. Asıl adı Pyotr Velikiy Alekseyeviç’tir. 1676 yılında Çar Aleksi ölünce, Çariçe Mariya’nın oğulları tarafından Kremlin’den uzaklaştırıldı. Petro’nun gençliği Moskova dışında, Preobrajenkoye ve Senyonovskoye’de geçti. Çar III. Feodor 1682’de ölünce, Rus çarı oldu. Çariçe ve Strelestler’in darbesiyle tahttan indirilerek, V. İvan çar oldu. Petro Moskova’dan tekrar uzaklaştırıldı. Moskova dışında sefil bir hayat sürüp; eğitim, öğretim ve terbiyeden mahrum bir şekilde yetişti. Beşinci İvan’ın 1689’da ferâgati, annesinin de 1694 yılında ölmesiyle, Rusya’nın tek hâkimi oldu.
Birinci Petro, Rusya’da iktidara bütünüyle hâkim olunca; kuzeyde Baltık Denizine çıkma, güneyde Karadeniz’e inme siyâsetini tâkip etti. Çar Petro’nun “Sıcak denizlere açılma” siyâseti, Rus yayılmasının temeli olup, bütün Rus, hükümet ve devlet adamları bunu benimseyerek, bu istikâmette faaliyette bulundular. Osmanlı Devleti ve Türkiye aleyhinde, Hıristiyanlık ve Şiîlik âleminin, kutsal ittifakına girdi. Rus ordusunu ve donanmasını kuvvetlendirdi.
1699’da, Amiral François Lefort kumandasında kuvvetli bir orduyu Azak Kalesi üzerine gönderdi. Rus ordusu, Azak Kalesini üç aydan fazla kuşattı. Osmanlı müdafaasını aşamayan Rus ordusu, kuşatmanın 95. günü 50.000 asker, 200 top kayıp vererek, 13 Ekim 1695’te geri çekildi. 1696’da Azak Kalesini tekrar kuşattırdı. Osmanlı Devletinin Avrupa cephesinde meşgûl olması ve Azak Kalesinde fazla kuvvet bırakmamasından istifâde ederek, kuşatmayı şiddetlendirdi. Çar Petro, yüz binlik ordusu ve Don Nehrini tâkip ederek gelen donanmasıyla; beş yüz kişilik müdâfilerden, altmış dört günlük kuşatmadan sonra, Azak Kalesini vire ile teslim aldı. 1697-1698 yıllarında Avrupa’yı dolaştı. Avusturya, Lehistan, Venedik devletleriyle imzâlanan 26 Ocak 1699 Karlofça Antlaşmasından sonra, 14 Temmuz 1700 İstanbul Antlaşmasıyla, Osmanlı Devletinden Azak Kalesini aldı.
Baltık Denizine çıkmak için, İsveç’e karşı, Lehistan, Danimarka ve Lehistan krallarıyla anlaşıp, İsveç’e saldırdı. 1700 yılında Narva’da İsveç Kralı Demirbaş Şarl’a yenildi.
İsveç Yenilgisi üzerine Rusya’da hızlı bir yenileştirme faaliyetine girdi. 200.000 kişilik bir ordu meydana getirdi. Onega ve Ladoga gölleri çevresindeki mâdenleri işleterek, top ve gemi sanâyiini geliştirdi. Avrupa’dan teknik eleman, uzman getirtti. İsveç’le mücâdeleye devam ederek, Estonya, İngriya, Karolya, Litvanya bölgelerinin bir kısmını zaptetti. Baltık Denizine çıkmak için 1793’te Petersburg (Leningrad) şehrinin kurulmasını, 1706’da Ladoga Gölünü Moskova’ya bağlayacak su yolunun açılmasını başlattı. Rusya’yı kalkındırma faaliyeti yıllarında; 1705 Astragan, 1707 Donetz, 1708 Don Kazakları isyanlarını da bastırdı.
İsveçle mücâdelede, XII. Şarl’ın 20.000 mevcutlu kuvvetlerini, 45.000’lik ordusu ve yetmiş topla; 8 Temmuz 1709 târihinde Poltava Muhârebesinde yenerek, üstünlük sağladı. İsveç Kralı Şarl’ın ricat yolunu keserek, ülkesine dönmesini engelledi. İsveç Kralı Osmanlı ülkesine sığınınca, Rus ordusu, Osmanlı hudûdunu ihlâl etti. Osmanlı Sultanı Üçüncü Ahmed Han, Çar Petro’nun Karadeniz’e inip, Boğazlara hâkim olma idealini ve hudut tecâvüzünü harp sebebi saydı.
Prut’ta 21 Temmuz 1711’de Baltacı Mehmed Paşa kumandasındaki Osmanlı ordusuna yenilince kaçmak isteyen Deli Petro’nun ricat yolu kesildiğinden kaçamadı. Hayâtından ümidini kesip, sinir krizleri geçirdi. Asabileşerek, delirme alâmetleri gösterdi. Mareşal Baron Şafirov vasıtasıyla Osmanlılarla antlaşma yapılınca, Prut bataklığında boğulmaktan kurtuldu. 22 Temmuz 1711 târihli Prut Antlaşmasıyla, 1696’da aldığı Azak’ı Osmanlılara iâde etti. Osmanlı Devletine tâbi Kırım Hanlığına vergi vermeyi kabul ederek, ülkesine döndü.
Konu: Rus Çarı 1.petro Islahatları 